Bursa Uluslararası Çocuk ve Gençlik Tiyatrosu Festivali Raporları

Bursa Uluslararası Çocuk ve Gençlik Tiyatrosu Festivali hakkında Assitej Türkiye Merkezi üyelerinin hazırladığı raporları aşağıdan okuyabilirsiniz.

Bursa Festivali'nden İzlenimler/Bülent Sezgin

17.Uluslararası Bursa Çocuk ve Gençlik Tiyatroları Festivali’ne Assitej Türkiye Merkezi gözlemcisi olarak kısmi süreli olarak katıldım. Bugünkü yazımda izlediğim oyunlara ve festivale dair izlenimlerimi okuyucularla paylaşmak istiyorum.

Bu yıl 17.’si yapılan ve Doç. Dr Tülin Sağlam’ın deyişiyle Türkiye için bir marka haline gelen Bursa festivali, çocuk ve gençlik tiyatrosunun bir sanat dalı olarak kamuoyu nezdinde algılanması açısından bence önemli bir noktada durmaktadır. Türkiye’de Ordu, Eskişehir, Ankara ve İstanbul düzeyinde yapılan çocuk ve gençlik tiyatroları festivalleri olsa da, Bursa festivali gerek kurumsallaşma gerekse de Assitej Türkiye Merkezi’nin katkılarıyla farklı bir noktada durmaktadır. Festival kapsamında çocuk ve gençlik tiyatroları konusunda eğitim workshoplarının düzenlenmesi ve her gün saat 21.00’da yapılan oyun değerlendirme toplantıları, turistik konseptli festival algısının kırılması ve sanatsal çıtanın yükseltilmesi adına önemli bir yerde durmaktadır. Her yıl 10 farklı ülkeden gelen katılımcıların çocuk ve gençlik tiyatroları adına bir tartışma yürütüyor olması bile önemlidir. Tartışmaların sanatsal ve politik vizyon bağlamında derinlikli yapılması ve de tiyatro kamuoyuna dönük bilgilendirici yazıların oluşturulması konusunda zaman zaman sorunlar yaşansa da, Bursa festivalinin Assitej Türkiye Merkezi’nin de önemli katkılarıyla sanatsal açıdan nitelikli bir yerde durduğu söylenmelidir. Zaten özelikle yurtdışından gelen katılımcıların bu konudaki beyanları da bu tezi doğrulayan bir yerde durmaktadır.

Bu seneki festival 8-13 Ekim tarihlerinde düzenlenmiş, Hollanda, Türkiye, İtalya, Ukrayna, Bulgaristan, Almanya, İran ve Fransa’dan toplamda 17 tiyatro topluluğu katılmıştır. Festivalde iki farklı atölye çalışması ve kamuya açık alanlarda performanslar sergilenmiştir. Organizasyonu Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı (BKSTV) tarafından yapılan festivale ASSITEJ Türkiye Merkezi festival konseptinin oluşturulmasında danışmanlık yapmaktadır. Assitej Türkiye Merkezi, uluslararası bağlantılarını devreye sokarak ve yurtdışındaki festival izlenimlerinden yola çıkarak önerilerde bulunmaktadır. Ayrıca Türkiye içinde sınırlı sayıda kişi festivali gözlemlemesi için Assitej Türkiye Merkezi’nin önerisiyle festivale davet edilmektedir.

Festival organizasyonun geliştirilmesi adına eksik gördüğüm birkaç noktayı vurgulamak istiyorum. Yıllardır amatör ve profesyonel düzlemde değişik tarzda festival organizasyonun içinde bulunduğum için naçizane bazı önerilerde bulunmak istiyorum.

1) Kurumsallaşma adına Bursa festivaline özelikle yurt içinden katılımcı alınması noktasında BKSTV’nin kamuoyuna açık bir web sayfasında süresi belli şekilde duyuru yapması gerektiğini düşünenlerdenim. BKSTV tarafından festivale katılım noktasında süresi belli çağrı yapılması Türkiye içinden katılımcı topluluklar açısından daha sağlıklı bir başvuru olanağını beraberinde getirecektir. Bu anlamda TAKSAV ve İKSV festival seçimleri bir model olarak incelenebilir.

2) Tiyatro haber sitelerine dönük basın duyuruları ve festivalin web sayfasının etkin kullanılması açısından da gecikmelerin yaşanmaması önemlidir. Bence Bursa festivali etkisi sadece Bursa ile sınırlı olmayan kapsamlı bir organizasyondur, bu yüzden kamuoyu tanıtımının daha iyi yapılması gerekmektedir.

3) Festivalin ücretsiz olması öğrenciler açısından oldukça önemlidir. Türkiye’de korsan çocuk tiyatroları ve bazı kurumlar arasındaki ranta dayalı ilişkinin kırılması adına, sponsor destekli ücretsiz festivaller okullar açısından nimet niteliğindedir. Bu yüzden de bazı oyunların boş geçmemesi açısından, Bursa ilindeki okullar ile festival arasında daha sıkı bir iletişim kurulması gerekmektedir. Belki de oyun saatlerinin düzenlenmesi ve devlet okulları açısından servis desteği verilmesi gibi seçeneklerin devreye girebileceğini düşünüyorum. Ayrıca oyunlara yaş gruplarına uygun bir şekilde seyirci getirilmesi için okul yöneticileri ile önceden angajman yapılmalıdır diye düşünüyorum. Örneğin Bursa ilindeki drama ve tiyatro öğretmenleri ile ön bir toplantı yapılarak, yaş grupları konusunda bir düzenleme yapılabilir.

4) Assitej Türkiye Merkezi’nin gözlemci seçimi konusunda çocuk ve gençlik tiyatrosu konusunda alan araştırmalarına yazılı katkı sunacak, tartışmaları kamuoyuna yönelik belgeleyecek kişileri festivale davet ederek ağırlamasının önemli olduğunu düşünüyorum. Türkiye’de yazılı kültür alışkanlığı maalesef bulunmuyor. 

Bu açıdan gözlemcilerin seçilmesinde daha titiz olmak gerekiyor diye düşünüyorum. Ayrıca kurumsal temsiliyet noktasında Şehir Tiyatroları çocuk ve gençlik birimleri sorumluları, drama ve tiyatro öğretmenleri, tiyatro medyasından yazarlar, basın yayın kuruluşları vs. devreye girerse hem festivalin tanıtımı, hem de tartışmaların kamuoyuna aktarılması noktasında ileri adımlar atılabilir. Tabi bunun için, gözlemcilerin rapor yazmasını zorunlu tutmak gibi bir ilke belirmek gerekiyor.

Yazının bu bölümünde izlediğim oyunlara dair kısaca izlenimleri aktarmak istiyorum. İlk olarak izlediğim oyun İtalya’dan festivale katılan Teatro Telaio’nun “Kaybolmuş ve Bulunmuş” adlı gösterisiydi. Belki de festivalin en beğenilen oyunlarından birisi olan bu oyun, kaybolmuş bir penguen ile onu bulan bir çocuğun yaşadıklarını konu ediniyordu. Söz kullanımı olmadan sergilenen oyunda, pantomim ve beden dilini kullanan oyunculuklar ve oyuncuların materyallerle kurdukları ilişki görülmeye değerdi. 30 yıllık bir topluluk olan Teatro Telaio’nun (http://www.teatrotelaio.it) sergilediği performansta, penguen ve çocuğun ilişkisi “ötekini anlamak ve arkadaşlık” dramaturjisi üzerinden kurulmuştu. Naif bir çocuk dünyası inşası ve arkadaşlık ekseni üzerinden ilerleyen oyunda, olay örgüsü kaybolmuş Penguen’in çocuk tarafından Güney Kutbuna kadar götürülmeye çalışılması sırasında karşısına çıkan engelleri aşması üzerine kuruluydu. Ancak Penguen karakterinin evine dönmek yerine çocukla arkadaşlık kurmayı tercih etmesi, bir çocuğun “öteki” kişilerle kurduğu ilişkinin bir metaforu olarak düşünülmüştü. Oyunda Penguen’in kullandığı şemsiye imgesi ve şemsiyelerin sahne üzerindeki yarattığı atmosfer oldukça başarılıydı. Oyuncuların nesneleri kullanımı ve söze dayalı olmayan oyunculuk performansları, 50 dakikalık bir gösterinin evrensel bir dille seyirciye aktarılmasını sağladı. Oyunu izleyen yaş grubunun 6 yaş olduğunu da belirtmek isterim. Bu anlamda başarılı bir öykü anlatıcılığı üslubuyla, bir tür model oyun izlediğimi düşündüm.

Festivalde izlediğim ikinci gösteri Fransa’dan katılan Teatro Colondrino’nun sergilediği tek kişilik kukla gösterisiydi. Oyuncu Christophe Croes’in uzmanlık alanı minyatür denebilecek kadar küçük ipli kuklaları kullanmasıydı. Ölümün Aptallığı ve Aşkın Sıçrayışı olarak adlandırılan 40 dakikalık gösteride kendimi bir tür canlı çizgi film izliyor gibi hissettim. Oldukça gerçekçi tasarlanmış minik ipli kuklalarla anlatılan öykü ve oyuncunun çizgi filmvari seslendirmesi oldukça başarılıydı. Öykü sembolik bir anlatım diline sahipti. Olay örgüsü sıçramalı ve imgesel bir şekilde kurulmuştu. http://vimeo.com/17395459 adlı linkten bir bölümünü izleyebileceğiniz gösteride, bir çizgi film yıldızı, kötü huylu bir alarma saati ve bir pirenin arasında geçen durumlar sergilendi. Genç seyirci tarafından oldukça mizahi bulunan gösteri, ipli kuklalarla ile başarılı bir öykü anlatımının nasıl gerçekleştirebileceğini bizlere gösterdi. Ancak gösteri formunun anlatılan öykünün dramaturjik eksenini tartışmaya çok imkân vermediğini belirtmek isterim. Avrupa tiyatrosunun oldukça başarılı olduğu kukla tekniğini kullanırken, özentiye dayalı bir ilişki kurmadan kendimize ait bir üslup ve dil bulunması gerektiğini de düşünüyorum.

Türkiye’den festivale katılan Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları Samet Behrengi’nin yazdığı Küçük Karabalık adlı gösteri ile festivale katıldı. Evrensel bir öykünün özel bir black-light tekniği kullanılarak icra edildiği gösteriye ilgi oldukça yoğundu. Ancak Bursa’nın en iyi salonlarından birisi olan Tayyare Kültür Merkezi’nde sergilenen performansta, oyuncular baştan ayağı siyah giymek zorunda olduğu için mikrofon kullanmamıştı. Bu yüzden de ciddi bir vokal problemi ortaya çıktı. Seyircinin de çok fazla olması zaman zaman izleyişi güçleştirdi. Prodüksiyonda esasen black-light tekniği ve görselliğe yüklenildiğini ve asıl olarak üslupsal bir deneme yapıldığını gözlemledim. Bu anlamda yenilikçi bir yön bulunan bu gösteride, Samet Behrengi’nin dünyaca ünlü öyküsüne dair dramaturjik bir yorum önerisi ise çok fazla yoktu. Oyuncuların sinematografik vokal kullanımının, tiyatro sahnesi için yetersiz kaldığını hissettim ve de bu tarz bir özel gösteri için vokal çeşitliliğine ihtiyaç olduğunu düşündüm. Tüm oyuncuların benzer bir vokal ses rengiyle konuşuyor olması, gösteriyi monoton hale getiriyor ve ritmik açıdan tekdüzeleştiriyor diye düşündüm.

Fransa’dan festivale katılan Litecox Company’den izlediğimiz kareografik parça İmago ise bir dans tiyatro gösterisiydi. Kozadan çıkan ipek böceğinin ve İpek Yolu’nun hikâyesinin anlatıldığı performansta görece karanlık bir atmosfer sahneye hâkimdi. Estetik seviye açısından başarılı olan gösterideki temel tartışma noktası, prodüksiyonun çocuk ve gençlik tiyatrosu ile bağlantısının oldukça zayıf olmasıydı. Bu anlamda bu gösterinin festivale seçilmesi noktasından sanırım bir problem oluşmuş. Çünkü özel olarak çocuk ve gençlik tiyatrosu için hazırlanmamış bir gösteri izlediğimizi düşündük. Örneğin Avrupa’daki bazı örneklerde özel olarak çocuklar için hazırlanmış dans tiyatrosu ve modern dans etkinliklerinin yapıldığını biliyoruz. Ancak bu gösteri sanki yetişkinler için hazırlanmıştı, ancak sahne tasarımı ve dans koreografileri açısından oldukça başarılıydı.

Kendi izlediğim oyunları ve festival dair yazdım. Diğer gözlemcilerden gelen yazılarla da, 17.Uluslararası Bursa Çocuk ve Gençlik Tiyatroları Festivalinin genel fotoğrafını daha iyi görebileceğiz. Ülkemizde çocuk ve gençlik tiyatrosunun bir sanat formu olarak kalmasına destek veren tüm kurumlar ve kişilere teşekkür ederek yazımı bitirmek istiyorum.

17.Uluslararası Bursa Çocuk ve Gençlik Tiyatroları Festivali

17.Uluslararası Bursa Çocuk ve Gençlik Tiyatroları festivali bu yıl 8-13 Ekim tarihleri arasında yapılıyor. Organizasyonu Bursa Kültür Sanat Vakfı tarafından yapılan festivale ASSITEJ Türkiye Merkezi festival konseptinin oluşturulmasında danışmanlık yapmaktadır. Bu seneki festivalde Hollanda, Türkiye, Bulgaristan, Almanya, İran ve Fransa’dan tiyatro grupları katılmaktadır. İki farklı atölye çalışmasının yer aldığı festivalde, Ankara Sokak Sanatları Atölyesi “ASSA”, Festival Boyunca açık alanlarda canlı heykel gösterileri sunacaktır. Etkinlik takvimi için http://www.bkstv.org.tr incelenebilir.

8 EKİM PAZARTESİ

TÜRKİYE, Anatole Sokak Oyuncuları, Çer – Ve- Çe

HOLLANDA, Destilte, Madcap

BULGARİSTAN, Theater Group Temp, Wings in The Fire

9 EKİM SALI

ALMANYA, THAG, La Voix Humaine or Love’s left-overs

TÜRKİYE, Tiyatro Bereze, Çok Soğuk

TÜRKİYE, Uçaneller Kukla Evi, Aptal Kurt

TÜRKİYE, Bursa Devlet Tiyatrosu, Çizmeli Kedi

HOLLANDA, Atölye Çalışması

10 EKİM ÇARŞAMBA

TÜRKİYE, Tarla Faresi Tiyatrosu, Kırmızı-Erik Çekirdeği

İRAN, Zendegi Theater Company, Flower

BULGARİSTAN, Theater Group Temp,  Wings in The Fire

Doç. Dr. Ömer Adıgüzel - Yetişkinlere Drama Atölyesi

11 EKİM PERŞEMBE

İTALYA, Teatro Telaio, Lost and Found

TÜRKİYE, Eskişehir B.B.Ş.T, Küçük Kara Balık

FRANSA, Teatro Golondrino, The foolish of the death and The jump of love

TÜRKİYE, Anatole Sokak Oyuncuları, Çer – Ve- Çe

12 EKİM CUMA

FRANSA, Litecox Company, Imago

TÜRKİYE, Tiyatro Tem, Lahana Sarma

BULGARİSTAN, Theater Group Temp,  Wings in The Fire

13 EKİM CUMARTESİ

UKRAYNA, Studio of Drama and Cinema “Romeo & Juliette” Juno & Avos

TÜRKİYE, Ahşap Çerçeve Kukla Tiyatrosu, Kabare

Bursa Festivali Raporu/ Ayşe Hicran Özgür

Festivale 8’i başka ülkelerden olmak üzere 15 topluluk katılmıştı bu yıl. Ben bir gün kendi oyunumuz olması ve cumartesi gün ki oyunlara kalamam nedeniyle;  12 oyun izleme ve 1 atölye çalışmasına katılma şansına sahip oldum. Yazık ki BeReZe'nin oyununun  değerlendirme toplantısına da provam olması nedeniyle katılamadım.

Bu yıl çok  sayıda topluluk izleme fırsatı bulduk. Bunlardan  biri, Almanya’dan diğeri Fransa’dan olmak üzere iki Dans Tiyatrosu, bir Ateş Şov  ve Türkiye’den  iki önemli Kukla Tiyatrosu topluluğu vardı.

Birçok oyunda  oluş, doğum, gelişmek, büyümek ve  temas, paylaşım, ilişkiler yoğunluklu işlenen temalardı.

16-25 yaş  arası oyuncu ve dansçı sayısı yoğunlukluydu. Bunu   13 kişilik genç Ukrayna topluluğu ve 8 kişiden oluşan ateşbaz jonglörler olması ve yine canlı heykel performansları ile şehrin birçok yerinde ilgi çekici görüntüler yaratan ANKARA SİNE-İ SANAT ATÖLYESİ’nin genç kitlesi güçlendirdi.

“Gözlemci Katılımcılar”ın bu festivalin ne denli önemli bir yönü olduğunu, gözlemci katılımcı olmaması nedeniyle net bir şekilde anladım. Festivalin bir misyonu, Bursa seyircisiyle nitelikli oyunlar buluşturmak, estetik algıyı geliştirmek vb. Öte yandan  Bursa’ya çağırılan “gözlemci katılımcılar”  aracılığıyla  bir yandan nitelikli tiyatro oyunları izleyerek ve değerlendirerek; çocuk ve gençlik tiyatrosunun farklı alanlarında emek veren üretici ya da eleştirmen her kişi ve onun iletişime geçtiği diğer kanallara yansımaları ile çocuk ve gençlik tiyatrosunun gelişmesine katkıda bulunmak üzere daha geniş bir perspektifte iletişimler kurmak sürecin bize kazandırdıklarından. Değerlendirme toplantılarında, çok yönlü analizler, eleştiriler,  katılımcı tiyatroların sergiledikleri performansların değerlendirilmesi, gelişmesine katkıda bulunması, genel anlamda, katılan tiyatroların gelişmesi açısından önemi büyük.

Bu anlamda gözlemcilerin olmaması; bunun ülke tiyatrosuna ve genelde dünyada çocuk ve gençlik tiyatrosuna katkısı düşünüldüğünde bir kayıp. Değerlendirme toplantıları bir yandan da eleştiri yöntemleri, üretimlerimize farklı bakış açıları ile bakabilmenin  gelişmesi açısından da ikinci bir katmanda değer yaratıyor. Elbette bu yılda değerlendirme toplantıları gerçekleşti. Ancak  birçok topluluğun oyununu oynayıp gitmesi   de gözlemcilerin eksikliğine eklenince bu anlamda değer kaybımızın büyüdüğünü düşünüyorum. Umuyorum  gelecek yıllarda festival; yurt içinden  ve dışından yoğun gözlemci katılımıyla gerçekleşir.

Göze çarpan başka bir belirgin konu ise; değerlendirme toplantılarında katılan gruplardan birçoğunun yaş grubu ve seyirci sayısı konusunda gelecek yıllarda daha hassas  davranılmasını istemesiydi. Tayyare Kültür Merkezi’nin pek güzel bir sahnesi var. Hatta sahnede seyircilere de yer var!  Salon birçok çocuk tiyatrosu yapıcısı için uygun değil. Bence gelecek yıllarda, daha çok sayıda topluluk çağrılsın ve eğer amaç çok sayıda seyirciye ulaşmaksa; festival gün sayısı arttırılsın. Tiyatro salonları dışında da, oyun alanı ve seyir alanı kurulabilecek başka alternatif mekânlar da harekete geçirilsin. Ben bulmadım bunu elbette, iyi ve dünyada birçok yerde süren bir sistem bu. Çok daha efektif olacaktır kesin.

Oyunlar üzerine duygu ve düşüncelerimi  paylaşmaya; ülkenin en  genç ve öncü topluluklarından birinden; zevk, heyecan ve merakla izlediğim bir oyunla başlamak istiyorum; TİYATRO BeReZe'nin “SOĞUK ÇOK SOĞUK” adlı oyunu ile. Tayyare Kültür Merkezi’nde; seyir yerini de sahneye alarak sınırlı seyirci sayısı ile sağlıklı bir seyir ortamı yarattılar. Oyunda çok soğuk havada kendisine işini yapacak yer arayan bir sokak müzisyeni ile bir sokak ressamı, gürültüden uzak ve çok soğuk olmayan bir yer bulurlar, tek kişiliktir bu yer. Var olma çabası, iletişim, çatışma ve buluşmayı gördük. Oyuncular kendileri ile birlikte atmosferi de sahici kılıyorlardı. Nesneyle ilişkilerini bu denli sahici kılan onların temaslarındaki samimilik kadar nesnelerle ilişkide birçok ayrıntı  yaratabilmeleriydi. Karşımızda, samimi ve analitik olarak çalışılmış tutarlı bir iş vardı. Güven vericiydi. Müzik ve ışıkta eylemi destekliyor, bizim öyküyle ilişkimize yön veriyordu. Erkan Uyanıksoy'un yürüyüşü ve Elif Temuçin'in yüzü hala gözümün önünde. Oynamaktan aldıkları zevk yanında, onu katlayan bir şey daha vardı; karakterlerin  canlılığını koruyan, kendisine biçilen yeri değil de işini zevkle yapabileceği bir yer seçen canlı, gerçekten yaşayan varlıklar olarak çatışmadan kendilerinin yani karakterlerin yaşadıkları heyecan da ortadaydı. ”Elif bize klarnet çal” diyerek bitiriyorum. Tekrar izlediğimde mutlu olacağım oyunlardan “Soğuk-Çok Soğuk”.

Oyunun sonunda çok kişinin  burnunu çeke çeke ayrıldığı oyunu, İtalya’dan TİYATRO TELAİO’ nun LOST AND FOUND’unu anlatmalıyım. Öykü şöyle; bir gün bir çocuğun evine bir penguen gelir. Güney kutbundan geldiğini öğrenir. Onu evine götürmek için önce bir plan yapar, sonra bir tekne çakar ve yola düşerler. Görürüz ki penguen  ve çocuk birbirlerini çok severler ve dost olurlar.

Eftal Gülbudak’ın oyunla ilgili değerlendirme toplantısında yaptığı yorumu yazmak istiyorum: “Çocuk tiyatrosuna model olacak bir oyun  izledik. Oyun ihtiyacı dışında bir nesne barındırmıyordu. Oyunda bütün malzemeler büyük bir ustalıkla ve doğru zamanda kullanılıyordu. Seyirciler için büyülü bir atmosfer sunuldu ve bu oyunun  sonuna kadar korundu ve birçok teknik gördük.”

Sahnede siyah, üzerlerine tebeşirle çizilebilen iki pano, panolardan birinde bir kapı vardı küçücük. Minik bir  yükselti ve üzerinde yastık ve... büyük bir kitap vardı; kırmızı ve yaprakları üzerinde duran. Aklımda kalan bazı sahnelerden söz etmek istiyorum. Çocuk yavaş yavaş, adım adım çıktı sahneye ellerini gördük önce, panoya resmini çizdi tebeşirle kendine baktı, çizdi. Kendini tanıdı ve yine resim aracılığıyla seyircide de tanımlandı.  Pengueninse şemsiyesini gördük ve ilk şemsiyeyi gördüğümde her nesnenin kukla olarak ustalıkla oynatıldığında nasıl canlanabildiğini o birkaç saniyede gösterilen ustalık düşündürdü bana. Penguenden önce, dar fondaki küçük kapıdan şemsiye çıktı  ve  tüm alanı bir baş gibi taradı, penguen ardından çıktığında birinci hareket çoktan penguene mal edilmişti. Bu da nesne oyuncu ilişkisi ve bu ilişkinin seyirciye yansımasında örnek bir andı. Penguen de  yine çocuk gibi kendini tahtaya çizerek tanımladı o mekânda ve seyirci de karşılığını buldu resim aracılığıyla da.

Penguenin elindeki şemsiye ile yarattığı oyunlar da anlatılmalı; çocuk öyle kolayca kabul etmedi onu ve her evden kovulduğunda farklı bir şemsiye ile geldi penguen eve ve şemsiyenin içinden, kenarlarından figürler ve başka sürprizler çıkıyordu. Yolculuk başladığında zamanı, mekânı, olanları tanımlarken  şemsiye açıldığında  kenarlarından çıkan figürler önemli oldu; oklar, balıklar, ay vb.

Şemsiyeler Penguen ve çocuk arasındaki ilişkiyi ve penguenin isteklerini de anlattı. Yola çıkmaya hazırlanırken; Penguenin birçok şemsiyesi olduğunu gördük. Tekneye yerleştirilen şemsiyelerin bir türlü bitmeyişi, bitse de clownesk oyunlarla bitirmeyişi, çocuktan ayrılıp gitmek istemediğini gösteriyordu belki de. Sonra o bir sürü şemsiye  buzullar oldu vardıklarında oraya ve böylece mekânı tanımladı.

Kitaptan tekne  ortaya çıkması da  anlatılmalı! Akordeon biçiminde yapılmış ve tekneyi oluşturan parçaları içine saklanmıştı. Sonra  çocuğun yatağı olan yükselti küçük bir plastik ördek önüne ve tekne gerçekten kayarak sahnede ilerledi; sanırım yürüteç gibi bir mekanizma idi.

Değerlendirme toplantısına gelirsek; Michele Beltrami eğlenceli bir başlangıç yaptı şöyle diyerek;  “sizle yaratıcı İngilizce konuşacağız. Çünkü biz iki clown’uz.” Bu oyunun hikâyesi  harika resimleri olan bir kitaptan alınmış. Kitabın adı “Bir çocuk ve bir penguenin hikâyesi” Uluslararası bir okulda çalışıyorlarmış ve bu oyunu yaparken düşündükleri iki ayrı dil konuşan insan nasıl anlaşır? imiş. Uzun ve yoğun dramaturji çalışmaları yapmışlar. Yönetmenleri ayna kullanarak çalışmış ve ayrı dil konuşan insanlar aynı hareketlerle ne demek isterler üzerine çalışmışlar. Oyunun başında öncelikle, kendilerini tek tek tanıma ve tahtada tanımlamalarını ise şöyle tanımladılar  “gerçek hayattaki gibi kendimizi tanımadan başkasını tanıyamayız”. Coşkuları, canlılıkları ve samimiyetleri, benzersiz günlük ritimleriyle değerlendirme ve sonrasında da kalbimizi çaldılar. Kahkahalarla ayrıldık onlardan sabah 6’da yola çıkacaklardı çünkü. Özellikle ortak projelere açık olduklarını da belirttiler. Çocuk tiyatrosu yapan, öğrenmek isteyenler için iyi birer kılavuzlar; peşlerinden gitmek için internette de oldukça materyal var. Hepimiz için, gelmeleri büyük kazanım oldu.

ANATOLE SOKAK OYUNCULARI/CURCUNABAZLAR’IN   Eftal  Gülbudak tarafından gerçekleştirilen  gösterisi  “SEN, BEN,O BİZ,SİZ,ONLAR” da ders niteliğinde çalışmalardan. Benim henüz 3. İzleyişim... Daha önce iki kere de sokakta izlemiştim. Sahnede de başka bir büyüsü vardı. Oyun dans, akrobasi, pandomimi  bazen seyirciyi de oyuna alarak bazen bizi sadece seyirde bırakarak ilerleyen  kendi içinde hikayesi olan sadece tek bir bölümün bulunduğu, heyecan verici  ve sevgi sevgi sevgi dolu bir gösteri. Belki de onu böyle ci kılan  oyuncunun ustalığı, kullanılan tekniklerin çeşitliliğinin ötesinde bu denli sevginin yanında belki de  çok  sevmekten  yok olan  kelebeğin  ölümüyle karşıtların gerilimini ve gerçeklik ve sorgulamayı da sağlaması. Bir sahne; her yerden, her yere akan sevgiyi mayalıyor. İçinde hüzün olmayan bir tane iyi oyun izlememiş olmamı düşündüm. Bir şair dostumun şüphesiz hayatın bir yanı sevgi ise sürekli akan bir kanalının da hüzün olduğunu pek güzel sözlerle anlatışı aklıma geldi.

Eftal Gülbudak için TEATRO TELİO’ dan   teknik ve müzik alanında çalışan Mauro Faccioli güzel şeyler söylerken önceliği iyi bir insan olmasına verdi özellikle. Eftal Gülbudak  değerlendirme toplantısında  koca bir salon çocuğu bu kadar coşturmak cesaretine hayretle ve hayranlıkla bakakalındığı söylendiğinde,  açıklamaya  öncelikle “çocukları çok sevdiğini” söyleyerek başladı. Bir oyunun beğenilmesi vs. için önce seyircinin oyuncuyu sevmesi gerektiği söyledi. Oyunun yaratım süreci ile ilgili soruyu bir oyunculuk öğrencisi sordu Alp Mora. Tek kişilik çalışmaları öncelikle  her şeyiyle kafasında oluşturduğunu, daha sonra  seyirci önünde geliştiğini belirtti. Bu oyun, çocuklar ve içindeki çocuğun ölmesine izin vermeyenler içindi. Oradaki herkes hayranlıkla   bakıyordu. Genç tasarımcı Feyza Tatar, oyun daha başlarken kendisine seyirci olarak değer verildiğini, saygı duyulduğunu hissettiğini, bunun kendisine yaşattığı minnettarlıkla nasıl da kendisinin de aynı sevgi ve saygıyı, değeri verdiğini,  oyunun bittiğine ve oyuncunun gittiğine inanamadığını belirtti, ve sonra cidden geri dönüşü Oyuncunun sahneye ve oyuna destek olanlarla bir daha selam vermesi sevindirmişti onu. “SEN, BEN, O, BİZ, SİZ, ONLAR”.Küçük çocuklar oyun bitince  ağlarlar ya bazen: işte onu  yaşayarak anlamamamızı sağlayan oyundur.

LÜLEBURGAZ UÇAN ELLER KUKLA EVİ “APTAL KURT” adlı kukla oyunu ile katıldı festivale. Çocuklar şen ve biz çocuklar kadar şendik. Çaylak ve aç bir kurt, oyun boyunca  avlamak istediği hayvanlardan pek akılsız olduğundan dersini alır ve sonunda bir köylü öncülüğünde  diğer hayvanlar onu, akıllarını kullanarak avlarlar. Oyunda ilgimi çeken, geleneksel, tekrar eden motiflerle örülü yapısıyla, ninemizden masal dinlemenin ve hayata hazırlanmanın o sıcak, güvenli kollarında hissetmemdi kendimi. Müzikte de Anadolu Motiflerinin  bulunması bu lezzeti güçlendirdi. Kukla oynatımı ve ses kullanımı ustalıklıydı. Sahne tasarımı seyirciyi yormayacak yalın değişimlerle gerçekleşiyordu. Birçok yöntemi kullanışı, farklı dil arayışları ile her zaman genç kalacak bir tiyatro olduğunu gösteriyor UÇAN ELLER KUKLA EVİ.

Hollanda’dan  SESSİZLİK TİYATROSU /DE STİLTE   Tiyatrosu  MADCAP/DELİFİŞEK  adlı dans tiyatrosu  ile katıldı festivale. Jack Timmerman’ın yazıp koreografisini gerçekleştirdiği dans tiyatrosu üç dansçının birlikte olma çabalarını anlatıyor. Oyun sahneye yalnız başına yuvarlanan bir yumurta ile başladı. Sahnede tek başına devinen bir nesne, ne denli etkileyici onu gördüm. Sahne boştu, arkada bir yükselti ve sahne sağında ise   küçük telli tahta kafesler vardı üst üste yığılmış.  Oyun sahnedeki birçok yumurtanın gelişmesi ve bir kuşa dönüşmesi sürecinde; biz seyircilerde doğmak, gelişmek  ve büyümek üzerine  duygu ve düşünceler yaratıyordu. Oyuncular arası ilişkiye bakmak için öncelikle oyunun kısa tanıtımına bakalım ; ”üç dansçı oyundaki yerlerini fethetmek, hayallerini paylaşmak ve arkadaşlıklarını pekiştirmek için sahneye girerler, İlişkileri test edilir. Seçimler yapılır” diyor. İşte bu süreçte bir olmak, iki olmak, üç olamamak ve orada yaşananları  içsel ve dışsal süreçleri gördük. Oyunun çocuklar tarafından dikkatle izlediğini belirtmeliyim.

Değerlendirme toplantısına gelirsek... Yönetmen tiyatro serüveninde  “Gerçek yaşamın oynayarak geliştiğini öğrendik” diyordu. Eğlence ve keşfetmenin öneminden söz etti. Her objenin farklı,  kendinden başka birçok şekilde kullanılabileceğini, herkesin anlamlandırmalarının bambaşka olabildiğini ve  verili sembollerle anlatmanın ve öyle algılanmanın doğru olmadığını belirtirken, özgüllüğü ve öznelliği doğruluyordu. Bir süre önce bir heykeltıraşla tanışmış ve Picasso üzerine performanslar yapmaya başlamış. İneğin parçalarından bir bütünün nasıl oluştuğundan yola çıkarak bazı parçaları farklı biçimlerde kullanıp, farklı bütünlemeler oluşturduklarında o parçalarında değiştiğini görmüşler.

Bu oyunda da yeni ve dönüşen, değişen parça bütün ilişkilerini gözlemledik. Danstaki hareketlerin ise provalar sürecinde oluştuğunu  belirtti. Oyunun ritminin yavaş olduğu üzerine gelen eleştirilere yönelik olarak;  öncelikle çocukların algılaması için, bir çizgili kitabın sayfalarını çevirir gibi düşündüklerini belirttiler. Çocukların baktığı, durduğu, düşündüğü, tekrar baktığı  bir kitabın sayfaları gibi düşünmüşler oyunu. Gerçekten, eylem bazen öylesi yavaşlıyordu ki  bir fotoğraf haline geliyordu. Bu tekniğin  çocukların algı biçimine uygun  olduğunu belirttiler. Böylece durma ve sahneler üzerine düşünme şansları oluyordu. Yavaşlamaya hepimizin ihtiyacı olduğu üzerine konuşuldu ve yönetmen tam zamanınca, şarap tatmayı oynadı bize.

Bulgaristan’dan gelen THEATRE GROUP TEMP/TEMP TİYATRO GRUBU  ise ATEŞTEN KANATLAR/WİNGS İN THE FİRE  Poi , contact stick vb. jonglörlük  araçlarıyla gerçekleştirilen bir ateş gösterisiydi. Jonglörler  15-20 yaş arası gençlerdi. Gösterinin yazar ve yönetmeni Georgi Vrabchev oyunun  iyilik ve kötülük üzerine olduğunu  meleğin kanatlarından birinin beyaz diğerinin siyah olmasının da bunu vurguladığını;  dünyada salt iyi ya da kötü olmadığını, içimizde de iyi ve kötünün bulunduğunu anlattıklarını belirtti. Tanıtım yazısında şöyle diyor: ”Bazen mükemmel olmak imkânsız da olsa mükemmellik standartlaştı. Ve toplumumuzda görünüşe odaklanıp her şeyi halledebilirmişiz gibi davranıyoruz. Sanki her şey daima yolundaymış gibi… Acaba özgüven ve kapasite eksikliğimiz dışa vurmak bizi daha güçlü kılmaz mıydı” Nasıl bir bağ anlamadım. Ancak karanlık, ürkütücü bir gösteriydi. O denli ateş içinde ışık yok gibi hissettim. Değişik bir gösteriydi.

Oyunlar üzerine bölümü ANATOLE  SOKAK OYUNCULARI/CURCUNABAZLAR’ın  ÇER-VE-ÇE  adlı açılış oyunu ile bitirmek isterim. Belli bir tema üzerinden ilerleyen tek bir öykü yerine, birçok parçadan oluşuyordu. Bir çerçeve  ve üç oyuncu ile kurulmuştu oyun. Bu çerçeve içinde olmak, kendini göstermek, çerçeveyi paylaşmak, çerçeveyle ya da çerçevede olmaktan mutlu olmak, çerçeveden başka bir nesne olmadığı için onunla birlikte olmanın keyfini çıkarmak, çerçeve ile sınırlarını zorlamak vb. Çerçevede dans, müzik, akrobasi, jonglörlük….Gerçekten yaratıcı ve yıllar içinde gitgide oyuncularını  daha da ustalıklı bir noktaya taşıyacak vefakar bir nesne, bir oyun. Günden güne demlendikçe, oyuncular kendini aştıkça seyir zevki eşi  bulunmaz  oyunlardan biri olacak bir hüner  hikâyesi.

Değerlendirme toplantısında  oyunun oluşma hikâyesini  öğrendik. Aslında başka bir oyun çalışıyorlarmış olmamış vs. ve bir gün  ki herhalde bu süreçte atölye yakınlarında çöpte şu an oyunda kullandıkları büyük çerçeveyi  bulmuşlar. Ve akıllarında tek bir nesne ile bir oyun gerçekleştirmek var imiş.

Açılışta; aslında daha önceki oyunlarda olmadığını öğrendiğimiz, dikdörtgen biçiminde   bir sınır oluşturuldu ve  oyunun diğer çerçevenin bir bütünleyeni oldu. Bundan sonraki izleyişi ve genç oyuncuların geldikleri noktayı heyecanla bekliyor olacağım. Çünkü her biri pırıl pırıl ve yaşama ve oynama sevinci ile dolu; Lalizer Kemaloğlu, Elif Küçükkoyuncu, Ozan Yılmaz…

Hem bize başka ne lazım ki… Çalışmak, çalışmak, çalışmak…

Çalışmalarımızda çok önemli bir alanda atölye çalışmaları bu yıl iki atölye çalışması vardı. Biri Ömer Adıgüzel Tarafından gerçekleştirilen yaratıcı drama atölyesi... Yazık ki katılamadım. Ancak katılan oyuncular heyecanla anlatıyorlardı deneyimlerini. Diğer atölye ise Yönetmen Jack Timmermans  tarafından gerçekleştirilen “VÜCUT İFADESİ” Atölyesi. Bu atölyeye festival katılımcıları yanında Uludağ Üniversitesi'nden oyunculuk öğrencileri de katıldı. Bireysel, ikili ve grup halinde gerçekleştirilen egzersizlerden oluşan atölyede, kendimizi, zamanı, uzamı, onun içindeki hallerimizi keşfettik. Birbirimizle bedensel ilişki kurmanın aracısızlığını, engelsizliğini deneyimledik. Eğlenceli ve verimli bir atölyeydi.

Evet yineleyim; hem bize başka ne lazım ki... Çalışmak,çalışmak, çalışmak...Bursa Uluslar arası Çocuk Ve Gençlik Tiyatroları Festivali’ne emeği geçen herkese, tüm dostlarımıza sevgi ve saygılarımı sunuyorum

Bursa Festivali Raporu/Nedim Buğral

Birinci Çocuk: Ne dedi?

İkinci Çocuk: Çekirdeği yedi.

Birinci Çocuk: Kim?

İkinci Çocuk: Karınca.

Öğretmen: Susun bakayım, tiyatroda konuşulmaz.

Yukarda yazılana yakın diyaloglar Nazım Hikmet Kültür Merkezi’nde salonun arka koltuklarında gerçekleşti. Oyunun ismi Kırmızı Erik Çekirdeği (Tarla Faresi Tiyatrosu). Oyunun naif bir hikayesi var. Oyuncunun tek başına bir salon dolusu çocuğu zaman zaman zorlanarak da olsa elinde tutabildiğini de belirtmeliyim. Oyunu birinci sınıf öğrencilerimle birlikte izledim. İzlediklerimden yola çıkarak bazı çocukların yaşamış olabileceklerini aşağıdaki kurgu ile anlatmaya çalışacağım.

Yer: Sınıf

Öğretmen: Çocuklar kitaplarınızı ve defterlerinizi sıranın gözüne bırakın. Servise kadar koşturmadan beni takip edin.

Öğrenci: Öğretmenim tiyatroda palyaço var mı?

Öğretmen: Bu oyunda kuklalar varmış.

Öğrenci: Yaşasın.

On dakika sonra.

Öğrenci: Öğretmenim Berkay ayağa kalkıyor.

Öğretmen: Uslu durun yoksa okula geri döneriz. Oyunu da izlerken şımarmak yok tamam mı? Sınıfta oyunla ilgili sorular soracağım…

Devamında bilindik tiyatro sessiz izlenir söylevi.

Onbeş dakika sonra: Çocuklar ördek yavruları gibi öğretmenin arkasından salondan içeriye giriyorlar. Salonun içinde oturma telaşı ve bilindik çocuk gürültüsü. Bütün çocukların yüzleri gülüyor. Keyifleri yerinde.

Bazı çocuklar için ise aynı durum geçerli değil. Oturdukları yerden tek gördükleri şey önlerindeki koltukların kırmızı kumaşları. Koltukları açmadan dikine oturanlar da öğretmenden fırça yiyor.

Öğretmen: Koltukla oynamayın. Berkay, sınıfa dönünce…

Salonu aydınlatan ışıklar kapanıyor. Çocuklardan alkış. Oyuncu ablalarının sorularına bir ağızdan yanıt.

Oyun başladıktan on dakika sonra.

Öğrenci: Ne dedi?

Öğrenci: Karınca gelmiş.

Öğretmen: Susun bakayım! Tiyatro sessiz…

Çocuklar oyuncunun elindeki çekirdeği görmek, avuç içinde tuttuğu objenin ne olduğunu anlamak için Bursa’daki Nazım Hikmet Kültür Merkezi’nin arka sıralarında büyük bir çaba sarf ediyor. Güliver Devler ülkesinde gibiler. Koltuklar çocuklar için büyük, sahne çocuğa çok uzak ve sahnede olanı görmeye anlamaya çalışan çocuklar ayağa kalkınca gardiyan öğretmenin acımasız müdahalesi.

Öğretmen: Oğlum otur bakayım yerine…

Bu gözlemlediklerimden sonra 17. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Festivali’ni organize edenlere birkaç tavsiyem ve sorum olacak.

-         Kocaman salonun en arkasından avuç içindeki küçücük bir nesneyi görebilmesi için salonun arkasında oturan çocuklara dürbün dağıtılabilir mi?

-         Hazırlık sınıfı (5-6 yaş) ile beşinci sınıf (12) öğrencilerini aynı anda 350 kişilik bir salona tıka basa doldurunca; çocuğunu elinden tutup tiyatro izlemeye gelen münferit izleyici kapıdan döndü, ya da merdivenlere oturdu. Birbirinden bu kadar uzak yaştaki öğrencileri aynı anda salona alan, salonu tıka basa dolduran bu organizasyon yapısı, ticari-korsan-niteliksiz-bavul tiyatrolarının yaptığından çok farklı mıdır? Her akşam çocuk tiyatrosunun niteliği için yapılan tartışmalarda bu alanın elitlerinin söylediği ile gerçekleştirdiği arasında bir tutarsızlık mı var, ben mi eleştiri de ölçüyü kaçırdım?

-         Bir sorum da Bursa Büyükşehir Belediyesi yetkililerine. Çocuk Sanatevi biz yerel tiyatrocuların en ufak bir direnci (hatta haberi) olmadan kimlere, ne amaçla tahsis ediliyor? Yukarda bahsettiğim oyun ve festivale gelen pek çok oyun için doğru sahneleme yerinin Çocuk Sanatevi’nin olduğunu düşünmekteyim ama orası artık çocuğa sahnedeki erik çekirdeği kadar uzak!

Anne: Bu gün tiyatro nasıldı kızım?

Çocuk: Ben bir daha tiyatroya gitmek istemiyorum.

Anne: Neden?

Çocuk: Hiçbir şey göremedim. Üstelik öğretmenim bana oturmadığım için kızdı.

Sanırım çocuk sadece bir sayı. Bu yıl festivali 7500 çocuk ücretsiz izledi.